-->
Iklan
thumbnail

Proses Tradisi Sedekah Bumi Margadana

Posted by . . .Kuliah Bahasa Jawa. . . on Saturday, December 15, 2012

Pelaksanaan tradisi sedekah bumi diwujudkan untuk mengantisipasi kemungkinan terjadinya hal-hal yang tidak diinginkan. Tolak Bala. Tradisi ini sudah mendarah daging dengan kehidupan masyarakat setempat. Oleh karena itu rasa tanggung jawab yang besar sebagai generasi penerus akan terus menuntun dalam melestarikan dan mewariskan tradisi ke anak cucu dikemudian hari. Tradisi ini banyak dilestarikan terutama di wilayah pesisir Jawa, baik selatan maupun utara.
Prosesi Arak-arakan Sedekah Bumi

Prosesi Sedekah Bumi diawali dengan menyiapkan sesaji. Modin selaku aparat desa di bidang urusan agama menaburkan sesaji. Dengan didampingi pemangku adat. Kelompok Jebeng-Tulik atau kelompok muda-mudi kemudian ikut membawa sesaji. Sesaji yang disajikan Jubeng berisi jenang beras warna merah dan putih dengan dilengkapi air. Tulik mendampingi dengan membawa payung untuk menghindari sinar matahari.

Kelompok yang juga ikut terlibat adalah ibu-ibu PKK. Diikuti pula oleh kelompok aparat desa yaitu kepala desa dan staf, yang bertugas dalam prosesi ritual sedekah bumi. Terakhir adalah kelompok masyarakat yang mengikuti perjalanan ritual ini, sebagai penggembira dan menambah maraknya suasana. Tidak jarang juga masyarakat dari daerah lain ikut meramaikan prosesi Sedekah Bumi. Dewasa ini, prosesi Sedekah Bumi sudah menjadi salah satu agenda pariwisata.

Peserta prosesi disambut oleh warga yang tidak mengikuti arak-arakan dengan menggelar tikar atau alas duduk lainnya dan menyiapkan sarana Slametan. Acara Slametan diawali dengan pembacaan do’a, dan dilanjutkan dengan pernyataan niat diselenggarakan slametan dan dilanjutkan makan bersama. Dalam acara slametan tampak suasana keakraban seluruh warga yang tidak mengenal status sosial ataupun umur, mereka bersamasama mengadakan ritual untuk kebutuhan bersama, dari tahun ketahun.

Pembacaan Doa


Sebelum do’a-do’a dibacakan dipanjatkan bersama, sambil menunggu warga terkumpul semua disiapkan dupa atau kemenyan yang berisi kayu arang dan kemenyan kemudian dibakar di atas nampan yang dibuat dari tanah liat kemudian diletakkan di atas tampah yang berisi bunga-bunga seperti mawar merah, kantul dan bunga lainnya. Dupa ini bertujuan untuk mengusir roh jahat yang menghalangi acara ritual, dalam logat Jawanya menjelaskan:
“Tiyang ajeng mara tamu niku kedahe li permisi kaleh tiyang alus sing ajen kulo suwuni sawabiyah sawa pandongane gusti kang Maha Kuaos supados diparingi slamet sedaya, lha niku ngobonge menyan”. (CLW 1)
Orang akan bertamu itu harusnya kan minta ijin dengan makhluk halus yang akan saya mintai sawabiyah dan do’a-do’anya kepada Tuhan Yang Maha Kuasa supaya semuanya diberi keselamatan, yaitu dengan membakar kemenyan. Prosesi bakar menyan ini sendiri merupakan ritual yang sudah dilaksanakan dari jaman dahulu.

Ditekankan lagi bahwa dupa itu hanya sebagai pembukaan dan tidak mempunyai sanksi-sanksi apa-apa. Setelah itu pembacaan do’a dimulai dengan inti memohon keselamatan dunia dan akhirat, supaya kehidupan warga Desa Margadana seluruhnya jangan sampai mengalami segala macam kesusahan terutama dalam hal pertanian dan perindustrian khususnya.

Tukar-menukar Berkatan


Selesai pembacaan do’a yang dipimpin oleh modin (aparat desa) kemudian warga dipersilahkan untuk saling merebut berkatan sebanyak-banyaknya siapapun yang mendapatkan berkatan itu akan mendapat rejeki yang banyak, penghidupannya akan semakin layak. Berkatan adalah makanan yang dikumpulkan oleh warga. Berkatan direncanakan akan dimakan bersama-sama. Berkatan dikumpulkan dalam satu tempat, agar lebih mudah dibagikan.

Filosofi dari Berkatan adalah mencoba untuk berbaur dengan sesama masyarakat. Berkatan juga dimaksudkan agar semua kalangan bisa saling menikmati makatan berkatan yang beraneka rupa. Umumnya, berkatan memang berbeda-beda. Masyarakat yang kaya akan menyajikan berkatan yang mewah dan lezat, sedangkan masyarakat biasa akan menyajikan berkatan yang sederhana. Pada saat prosesi makan berkatan, masyarakat yang tidak pernah makan mewah akan bisa mencicipi makanan mewah yang dibawa masyarakat yang kaya raya. Sebaliknya, masyarakat kaya raya bisa mencoba makanan yang yang sederhana.

Prosesi berkatan selain diharapkan menjadi ajang pemersatu antar masyarakat, juga menjadi ajang untuk mewujudkan rasa syukur. Bahwa bagaimanapun kehidupan yang kita jalani, kita harus tetap mensyukurinya. Tidak ada alasan untuk berkeluh kesah dan mengingkari nikmat dari Tuhan.

Pertunjukan Kesenian Wayang Kulit


Pertunjukan Wayang kulit ini sebagai tindak lanjut dari acara ritual sedekah bumi, yang dilaksanakan di dekat makam sebagai makam leluhur bagi masyarakat setempat yang dinamakan Mbah Buyut. Pertunjukkan wayang biasanya akan menampilkan lakon yang sesuai dengan tema/suasana yang berkaitan dengan acara Sedekah Bumi.

Pertunjukan wayang kulit dilaksanakan dalam setiap tahunnya, pada hari jum’at kliwon sebagai hiburan terakhir yang sekaligus kegemaran Mbah Buyut. Dengan maksud untuk menghindari kemungkinan terjadinya hal-hal yang tidak diinginkan seperti gagal panen yang dapat menurunkan pendapatan masyarakat karena sebagian besar penduduk desa setempat adalah petani.
12:31 PM
thumbnail

Analisis Cerkak "Emoh Nang Malaysia"

Posted by . . .Kuliah Bahasa Jawa. . . on Thursday, November 15, 2012

Analisis Lokusi, Ilokusi, dan Perlokusi Saking Cerkak Emoh Nang Malaysia, Anggitanipun Bambang Sukmadji

Terus bae watuke ngikil, tapi ora mandeg Man Kasan nyuled mbako Boyolali lintingane. Tangane sing isih kuat, kulite sing wis rada ireng, terus bae nyekel papir sing kemebul nyenggrak. Tapi Man Kasan ora peduli, rasane tambah wengi tambah nikmat, apa maning wayahe ketiga, semripit angin kumbang ngiliri awake sing esih katon gagah, senadyan umur pan setengah abad.
Tuturan ing nginggil kalebet lokusi, amargi namung paring informasi kemawon babagan kahananipun Man Kasan minangka pemeran utama (narator).
“Primen kang! uripe awake dewek, apa terus terusan pan kaya kiye?“ omongan Yu Sinah bojone mau sore terus bae ngisi atine sing lagi bingung. Pancen Man Kasan ora tau keder ngadepi penguripan kiye. Nanging pancen penguripan saiki beda adoh karo penguripan jaman gemiyen, waktu deweke dadi tukang batu bar lulusan SD. Deweke ya pernah merantau nang Jakarta ngewangi bulike asah asah nang Warteg. Wektu kuwe ya urip rasane ora angel, senadyan Man Kasan cuma nduwe ijasah SD. Sepisan maning Man Kasan mbatin, apa sing salah nang jaman saiki.
Tuturan ing nginggil kalebet lokusi lan ilokusi. Kalebet lokusi amargi namung paring informasi kemawon babagan tokoh Man Kasan ingang kemutan ngendikanipun garwanipun ingkang ngudharasa babagan kahuripan ingkang saya dangu san saya rekaos. Kalebet ilokusi amargi tuturan menika awujud pitakenan ingkang mbetahaken wangsulan saking mitra tutur.
“Apa jamane sing salah, apa manusia wis akeh dosane? Apa Gusti Allah wis ora tresna maning karo manungsa? Apa ya ?” kaya kuwe batine Man Kasan.
Tuturan ing nginggil kalebet lokusi lan ilokusi. Kalebet lokusi amargi namung paring informasi kemawon bilih Man Kasan menika ngudharasa wonten salebeting batin. Kalebet ilokusi amargi tuturan menika awujud pitakenan ingkang mbetahaken wangsulan saking mitra tutur.
Watuke terus ngikil, tambah wengi tambah seru. Nganti Yu Sinah kebudegan, akhire tangi lan jagong njejeri Man Kasan. (4)
Tuturan angka 4) ing nginggil kalebet lokusi amargi namung paring informasi kemawon bilih Yu Sinah garwanipun Man Kasan lenggah njejeri Man Kasan.
“Wis kang, urip ora kudu dipikir, tapi kudu gumregah, mampune awake dewek kiye apa?”  (5)
Tuturan angka 5) ing nginggil kalebet lokusi, ilokusi lan perlokusi. Kalebet lokusi amargi namung paring informasi kemawon bilih Yu Sinah menika ngendika kalihan Man Kasan. Kalebet ilokusi amargi tuturan menika awujud pitakenan ingkang mbetahaken wangsulan saking mitra tutur. Kalebet perlokusi amargi tuturan menika wonten efekipun tumrap mitra tutur inggih menika efekipun awujud wangsulan wonten ing tuturan ngandhapipun.
“Ya, apa? Wong wis tak lakoni dadi tambal ban, wis mayang nganti tekan Laut Yuwono, ya maksa bae aku ora mampu nafkahi sampeyan.“ (6)
Tuturan angka 6) ing nginggil kalebet lokusi, ilokusi lan perlokusi. Kalebet lokusi amargi tuturan menika namung paring informasi bilih Man Kasan sampun nyambut damel kanthi tenanan ananging gesangipun taksih rekaos. Kalebet ilokusi amargi tuturan menika awujud ngudharasa saking Man Kasan ingkang mbetahaken wangsulan saking mitra tutur. Kalebet perlokusi amargi tuturan menika wonten efekipun tumrap mitra tutur inggih menika efekipun awujud wangsulan wonten ing tuturan ngandhapipun.
“Coba tak nang Malaysia, ya kang?” kaya kuwe panjaluke Yu Minah. (7)
Tuturan angka 7) ing nginggil kalebet lokusi, ilokusi lan perlokusi. Kalebet lokusi amargi tuturan menika nuduhaken bilih Yu Sinah gadhah kekajengan badhe tindhak kerja dhateng Malaysia. Kalebet ilokusi amargi tuturan menika awujud pitakenan utawi panyuwunan ijin dhumateng Man Kasan babagan kekajenganipun Yu Sinah kerja wonten ing Malaysia. Kalebet perlokusi amargi tuturan menika wonten efekipun tumrap mitra tutur inggih menika efekipun awujud wangsulan wonten ing tuturan ngandhapipun.
“Aku emoh, Nah! Sarekasane urip nang negarane dewek, kiye luwih apik timbang urip seneng nang negara liya,”. Man Kasan ngomong karo matane mendelik, nyawang bojone sing esih katon nom, kulite putih resik tur awake katon sintal. Man Kasan banget tresnane karo bojone, mulane ora gelem ditinggal nang Malaysia. (8)
Tuturan angka 8) ing nginggil kalebet lokusi, ilokusi lan perlokusi. Kalebet lokusi amargi tuturan menika namung paring informasi bilih Man Kasan boten paring restu Yu Sinah kerja wonten ing Malaysia. Kalebet ilokusi amargi tuturan menika betahaken wangsulan saking mitra tutur. Kalebet perlokusi amargi tuturan menika wonten efekipun tumrap mitra tutur inggih menika efekipun awujud wangsulan wonten ing tuturan ngandhapipun.
“Lha primen, kang! Aku ora tega nyawang sampeyan adus kringet makani Udin, Sofyan karo Sulis. (9)
Tuturan angka 9) ing nginggil kalebet lokusi lan ilokusi. Kalebet lokusi amargi tuturan menika namung paring informasi bilih kekajenganipun Yu Sinah kerja dhateng Malaysia amargi boten tega kalihan Man Kasan ingkang sampun kerja banting tulang ananging asilipun namung pas-pasan. Kalebet ilokusi amargi tuturan menika mbetahaken wangsulan saking mitra tutur.
Langit langit omahe sing wis kusam warnane, saiki tambah anget kena genine manungsa sing bebrayan lagi pada tukaran, eyel-eyelen, pada ora gelem ngalahe. (10)
Tuturan angka 10) ing nginggil kalebet lokusi amargi namung paring informasi kemawon dhumateng pamaos (narator).
“Wis kaya kiye bae, Nah. Yen kowen keder, ya umah kiye tak dol, primen?” panjaluke Man Kasan. (11)
Tuturan angka 11) ing nginggil kalebet lokusi, ilokusi lan perlokusi. Kalebet lokusi amrgi namung informasi babagan jalan tengah ingkang badhe dipunpundhut supados Yu Sinah boten kerja wonten Malaysia ananging gesang Man Kasan sakulawarga saged kacekapan. Kalebet ilokusi amargi usulan saking Man Kasan menika betahaken pasetujunannipun saking mitra tutur inggih menika Yu Sinah. Kalebet perlokusi amargi amargi tuturan menika wonten efekipun tumrap mitra tutur inggih menika efekipun awujud wangsulan wonten ing tuturan ngandhapipun.
“Aku ora setujuuu, kang. Omah kiye di dol, eben kanggo masa depane anak-anake dewek “ (12)
Tuturan angka 12) ing nginggil kalebet lokusi, ilokusi lan perlokusi. Kalebet lokusi amargi tuturan menika namung paring informasi bilih Yu Sinah boten setuju kalihan usulipun Man Kasan. Kalebet ilokusi amargi tuturan menika betahaken wangsulan saking mitra tutur bilih Yu Sinah boten setuju usulipun Man Kasan. Kalebet perlokusi amargi tuturan menika wonten efekipun tumrap mitra tutur inggih menika efekipun awujud wangsulan wonten ing tuturan ngandhapipun.
“Ya wis, yen kowe mikir masa depane bocah, ya ora susah ning Malaysia. Awake dewek duwe omah tingalane wong tuwa pinggir dalan, bisa kanggo warung sega apa sauto. Kenangapa kudu nang Malaysia? (13)
Tuturan angka 13) ing nginggil kalebet lokusi lan ilokusi. Kalebet lokusi amargi tuturan menika namung paring informasi utawi andharan jalan tengah saking perkawis ingkang saweg dipunributaken pasutri Man Kasan kalihan Yu Sinah. Kalebet ilokusi amargi tuturan menika betahaken wangsulan saking mitra tutur babagan jalan tengah ingkang dipuntawaraken Man Kasan.
Wengi wis rada adem hawane, bojone saiki wis ora ngeyel maning. Man Kasan ya wis lega atine. Mbuh apa sing dilakone pasutri kuwe, sing jelas mereka berdua tidak mau melewai malam ini begitu saja. Esuk esih ana dina, esih ana penguripan maning. Wong loro anane mung pasrah. (14)
Tuturan ingkang angka 14) kalebet lokusi amargi namung paring informasi kemawon dhumateng pamaos bilih pasutri menika sampun boten padu ingkang awujud narasi (narator).
8:53 PM
thumbnail

Bal-Balan Ing Sekolah

Posted by . . .Kuliah Bahasa Jawa. . . on Friday, September 14, 2012

Animasi Bal-Balan Ning Sekolah
Wis dadi kebiasaan e bocah-bocah teng tlatah mriki yen saben istirahat sekolah mesti do main bal-balan. Bocah-bocah ingkang dolanan bal-balan saking kelas 4 sampe kelas 6 kabeh melu bal-balan. Sakderengipun bal-balan dipun padosi Pak Guru sampung ngelingaken menawa bal-balan kudu tetep eling kalihan kahanan sekitar. Ojo ngasi bal-balan kang kudune nggawe seneng malah dadi ciloko goro-goro ketabrak mobil nopo motor.

Mimin. Maman, Momon bal-balan teng lapangan sekolah. Nanging Maman nendang bal saking kuate ngasi bal e ngoyak motore Pak Guru. Gandeng motore Pak Guru dawah lan rusak, Maman dipun ukum Pak Guru ngadek ing lapangan. 

7:46 AM
thumbnail

Parikan

Posted by . . .Kuliah Bahasa Jawa. . . on Monday, September 10, 2012


pixabay.com
Parikan inggih menika unen – unen ingkang kadadosan saking kalih ukara. Ukara ingkang sepisan dipunginakaken kangge narik kawigaten dene ukara ingkang kapindho inggih menika isiTitikanipun parikan inggih menika:
  1. Kadadosan saking 2 gatra, gatra 1 inggih menika purwaka, gatra 2 inggih menika isi.
  2. Migunakaken dhapukan guru swara
  3. Guru wilanganipun kedah sami antawisipun purwaka kalihan isi.
Wujudipun parikan saking cacahipun wanda dipunperang dados 3, inggih menika :
a.       Parikan ingkang kadadosan saking 4 wanda + 4 wanda
Tuladha : Wajik Kletik, gula jawa          Ã purwaka
Luwih becik, sing prasaja      àisi
b.      Parikan ingkang kadadosan saking 4 wanda + 8 wanda
Tuladha :  Kembang kencur, tinandur tipining sumur             àpurwaka
Sapa jujur, bakal luhur klawan makmur                àisi

c.       Parikan ingkang kadadosan saking 8 wanda + 8 wanda
Tuladha :   Jangan kacang jangan kara, kaduk uyah kurang gula       àpurwaka
Piwelingku mring pra mudha, aja wedhi ing rekasa         àisi
d.      Parikan bebas
Tuladha : suwe ora jamu, jamu godhong tela                          à purwaka
    suwe ora ketemu, ketemu pisan gawe gela            à isi
urut-urutaning damel parikan:

a. Damel ukara inti (isi)
b. Damel purwaka (sampiran), guru swaranipun dipuntrepaken kalih guru swara wonten ukara inti
c. Ukara purwaka lajeng dipungabung kalihan ukara inti
11:28 AM
thumbnail

Kamus Basa Jawa Ngoko, Krama, Krama Inggil lan Basa Indonesia

Posted by . . .Kuliah Bahasa Jawa. . . on Monday, August 13, 2012


NGOKO        KRAMA        KRAMA INGGIL/ALUS BHS. IND.
 A
aku                  kula                 adalem/kawula                     saya
akon                aken                dhawuh/utus                         menyuruh
anak                anak                putra                                       anak/putra
anut                tumut              dherek                                     ikut
apa                  menapa          menapa                                  apa
aran                nama              asma                                       nama
asor                 awon               andhap                                   jelek
ati                    manah            penggalih                               hati/piker
awak               badan              sarira                                      badan
aweh               suka                paring/nyaosi/ngaturi         member
ayo                  mangga          suwawi*                                 mari/silakan

B
bali                  wangsul          kondur                                  pulang/kembali
batur               rencang           abdi                                       pramuwisma
bojo                 semah             garwa                                    suami/istri
brengos           rawis               gumbala*                             kumis
butuh              betah               kersa                                     butuh
             
D
dheweke         piyambakipun panjenenganipun                dia/beliau
dhengkul        dhengkul        jengku                                     lulut
duwe               gadhah           kagungan                               punya

E
embuh            boten mangertos    duka                              tidak tahu
endhas            sirah                mustaka                                kepala
enggo              angge              agem                                      pakai
enom              enem               mudha/timur                        muda
epek                pendhet          pundhut                                 pinta

G
gawa               bekta                           asta                             bawa
gawan             bekta                           ampilan*                    bawaan
gawe               damel                          ngasta/yasa               buat
nyambut gawe  nyambut damel      ngasta                         bekerja
gelem              purun                          kersa                           mau
geni                 latu                              brama*                       api
gugah              gigah                           wungu                         bangun
gugu                gega                            ngetokaken                 menuruti
gunem            ginem                         ngendika                    berkata

I
iket                  udheng                       dhestar                        ikat kepala
imbuh             imbet                          tanduk                       tambah
irung               irung                           grana                          hidung

J
jaga                 jagi                              reksa                           jaga
jaluk                suwun                         pundhut                     pinta
jamu               jampi                          usada                          obat
jaran               kapal                           kuda/turangga          kuda
jare                  caiyosipun                 ngendikanipun          katanya
jarit                 sinjang                        nyamping                   kain
jeneng             nama                          asma                           nama
jupuk              pendhet                      pundhut                     ambil
jungkat           serat                            pethat                         sisir

K
kalah               kawon                         kasoran*                     kalah
kandha           cariyos                        ngendika                    berkata
karep               kajeng                         karsa                           kemauan
kathok             sruwal                         lancingan*                 celana
kena                pikantuk                     kepareng                     boleh
keris                dhuwung                    wangkingan               keris               
klambi            rasukan                       ageman                       pakain                       
ko/kok           sampeyan                   panjenengan               engkau                       
kon                  ken                              utus                            suruh
kongkon         kengken                      utus/dhawuh            disuruh          
kowe               sampeyan                   panjenengan              engkau
krungu            mireng                        midhanget                  mendengar    
kubur              petak                           sare                             kubur
kuru                kera                             susut                           kurus

L
lair                  lair                              miyos                          lair
laku                 lampah                       tindak                         jalan
nglakoni      nglampahi                  nindakaken                melakukan
lanang             jaler                             kakung                        laki-laki
lara                  sakit                            gerah                           sakit
lawang            konten                         kori                             pintu
lunga               kesah                           tindak                         pergi

M
maca               maca                           maos                           baca
mangan          nedha                          dhahar                        makan
manggon        manggen                    lenggah                       tempat tinggal
mari                mantun                       dhangan                     sembuh
mata               mripat                         paningal                     mata
mati                pejah/tilar                  seda                             meninggal
mayit              jisim                            layon                           mayat
melu                tumut                          ndherek                      ikut
menyang        dhateng                      tindak                         pergi/ke
meteng            wawrat/ngandheg    mbobot/nggarbini    hamil
minggat          kesah                           lolos/kentar               minggat


N
nesu                srengen                       duka                            marah
ngising            bebucal                       bobotan                      hajat besar
ngreti              ngertos                        priksa/pirsa               tahu

O
oleh                 angsal                         kepareng/pikantuk               boleh
omah              griya                           dalem                                      rumah
omah-omah   emah-emah                krama                                     nikah
omong            ginem/sanjang          ngendika                                berkata

P
pangan           tedha                           dhaharan                                makanan
pek                  pendhet/suwun         pundhut                                 pinta
pelanangan    pejaleran                     kalam*                                    penis
piker               manah                         penggalih                               piker

R
rambut            rambut                        rikma                                   rambut
rewang            rencang                       abdi                                      pembantu
rungu              pireng                         midhanget                            dengar

S
sadulur           sedherek                     sentana*                                 saudara
sikil                 suku                            sampeyan                               kaki
silih                 sambut/ngampil       pundhut ngampil                  meminjam
slamet             wilujeng                      sugeng                                   selamat
suguh              segah                           sugata                                     jamuan
susah               sisah                            sungkawa/sekel                     sedih


T
tak/dak          kula                             adalem/kawula                     saya
takon              taken                           nyuwun priksa/
                                                            mundhut priksa
                                                            dangu                                     bertanya
tambah           jampi                          usada                                      jamu
tangi               tangi                           wungu                                     bangun
teka                 dhateng/dumugi       rawuh                                     hadir
tilik                 tuwi                            tinjo                                        tandang
tonton             tingal                          priksa                                      lihat
tuku                tumbas                        mundhut                                beli
tunggang        tumpak                       nitih                                        naik
turu                 tilem                           sare                                         tidur
tutur                sanjang/criyos           parik priksa/caos priksa      berkata
tuwa                sepuh                          yuswa                                     tua


U
ulih                 antuk                          kondur                                    pulang
undang           timbale                       aturi                                        undang
untu                waos                           waja                                        gigi
urip                 gesang                         sugeng                                   hidup
utang              sambut/ampil           nyuwun/mundhut ngampil hutang


W
wadon             setri                             putrid/wanita                       perempuan
waras              saras                            dhangan                                sembuh
warisan           tiliran                          pusaka*                                 warisan
wedang           benteran                     unjukan                                  miniman
weruh             sumerep                      priksa                                      melihat
weweh            suka                            maringi/nyaosi/ngaturi      memberi
wetu                wedal                          wiyos                                      keluar
wicara             wicanten                     ngendika                                berkata
wong               tiyang                         priyantun                               orang
11:04 PM